در دنیای امروزی که دسترسی به اطلاعات بی‌مانندی داریم، انتخاب کتب و متون معتبر و مفهومی برای خواندن امری حیاتی است. یکی از آثاری که در دنیای اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد، کتاب نهج البلاغه است. نهج البلاغه به عنوان مجموعه‌ای از سخنان سید مولای ما، امیرمؤمنان، علی بن ابی طالب (کرم الله وجهه) به ما تقدیم شده است. این اثر، گزینش و گردآوری شده توسط سیدشریف رضی و به عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم ادبی و فلسفی اسلامی شناخته می‌شود.
روش شناسی در نهج البلاغه
نهج البلاغه از نظر موضوعی به شیوه‌ای خاص پیش می‌رود. در این روش، یک موضوع خاص به عنوان محور مطلب قرار می‌گیرد و تمام مطالب مستقیم یا غیرمستقیم مرتبط با این موضوع استخراج می‌شود. سپس این مطالب دسته‌بندی و سپس جمع‌بندی می‌شوند.
فصل اول: انسان و کاربرد باورها و اعتقادات وی در مدیریت
در نهج البلاغه، انسان به عنوان محور اصلی مدیریت مورد بررسی قرار می‌گیرد. از آنجایی که موضوع اصلی مدیریت ((انسان)) است، بحث در خصوص مدیریت به شناخت انسان و باورها و اعتقادات او وابسته است. مدیریت متضمن بایدها و نبایدهایی در رفتار فردی، اجتماعی و سازمانی افراد است. بنابراین، اصول و سبک مدیریت اسلامی بر اساس نگاه اسلام به انسان شکل می‌گیرد.
دین و شناخت خدا
سرآغاز دین خداشناسی است و شناخت خداوند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در نهج البلاغه تأکید شدیدی به شناخت خداوند و توحید دینی داریم. شناخت خداوند باور به یگانگی او و اخلاص در عبادت اوست. از این رو، شناخت خداوند مبنای اعتقادات و اخلاق انسان را تشکیل می‌دهد.
عوامل هلاکت انسان
در نهج البلاغه به عواملی که به هلاکت انسان منجر می‌شوند، توجه ویژه‌ای شده است. این عوامل عبارتند از:
- عبرت نگرفتن از گذشته.
- عدم ایمان به غیب.
- فرو رفتن در گرداب شهوات.
- تکیه بر رأی و نظر خویش داشتن (خودرأیی).
همچنین، پیامبر اسلام (ص) در خصوص سکوت و کناره‌گیری از خلافت نیز راهنمایی می‌کند. او می‌فرمایند: “اگر در امر حکومت کار به جدال و خونریزی کشیده شود، سکوت کن.”
برترین انسان‌ها
نهج البلاغه تعریفی از برترین انسان‌ها ارائه می‌دهد. برترین بندگان خدا در پیشگاه او، رهبرانی هستند که خود هدایت شده و دیگران را نیز به راه راست هدایت می‌کنند. از طرفی، بدترین مردم نزد خدا، رهبرانی هستند که خود گمراه هستند و دیگران را نیز به گمراهی می‌کشانند.
آزادی و اختیار انسان
نهج البلاغه به مفهوم آزادی و اختیار انسان نیز پرداخته است. خداوند، بندگان خود را فرمان داده و به آنها اختیار داده است. این اختیار، به انسان امکان مسئولیت پذیری و انجام اعمال نیکو داده و او را در مسیر رشد و تکامل توجیه می‌کند.
ارزش‌های والای انسانی
در نهج البلاغه، ارزش‌های والای انسانی به وضوح تبیین شده‌اند. علم و دانش، ارزشی بیشتر از مال دانسته شده و علم توانایی نگهبانی بر خود و دیگران را دارد. همچنین، دانشمندان ارزشمندتر از ثروت‌اندوزان بی‌تقوا به شمار می‌روند. این ارزش‌ها و انگیزه‌ها به انسان ارزشمندی می‌بخشند.
اخلاق رهبری با انسان‌ها
نهج البلاغه به اخلاق رهبری با انسان‌ها نیز پرداخته است. در اینجا به مردم توصیه می‌شود که به آنها نگویند “به من فرمان دادند و من نیز فرمان می‌دهم” زیرا این نگاه خودبزرگ‌بینی دل را فاسد، دین را پژمرده و موجب زوال نعمت‌ها می‌کند.
فصل دوم: اعتقاد و باور به خدا (خداباوری)
اصل اعتقاد به یگانگی خداوند: یکی از اصول اساسی مدیریت اسلامی، اعتقاد به یگانگی خداوند است. این اعتقاد پایه و اساس هر رویکرد و پارادایم مدیریت اسلامی را تشکیل می‌دهد.
اعتقاد به قدرت و نظارت خداوند: شناخت انسان به قدرت خداوند او را خاضع و متواضع می‌کند. ترس از خداوند اسلامی، لازمه عدالت مداری یک مدیر اسلامی است.
ترس از خدای متعال: ترس از خداوند لازمه عدالت مداری یک مدیر اسلامی است. به عبارت دیگر، این ترس از خداوند مدیر را از هر گونه نفوذ فساد و ستم در رفتارهای اداری و سازمانی جلوگیری می‌کند.
فصل سوم: آخرت گرایی
صفات پرهیزکاران: نهج البلاغه به صفات و ویژگی‌های پرهیزکاران توجه دارد. این افراد تمام امکانات و توانمندی‌های خود را به سمت بهبود و توسعه جامعه می‌آورند. آنها به مردم خدمت می‌کنند و در پیشرفت و آسایش جامعه نقش موثری دارند.
فلسفه وجودی انسان: نهج البلاغه بیان می‌کند که انجام عمل نیکو، معنایی عمیق دارد. هر عمل نیکو در واقعیت افزاینده‌ای برای جامعه است.
مدیر اسلامی: مدیر اسلامی نه تنها دنیا را فرصتی برای اجرای ارزش‌های الهی و اهداف مقدس می‌داند بلکه او همواره به مؤلفه‌های اخلاقی و رشد جامعه توجه دارد.
فصل چهارم: بخش اول – سیره و اخلاق رسول اکرم (ص)
نهج البلاغه به سیره و اخلاق پیامبر اسلام (ص) نیز می‌پردازد. این بخش از اثر به زندگی و اخلاق نمونه برای تمامی مسلمانان تأکید می‌کند.
فهرست مطالب
آشنایی با نهج البلاغه
فصل اول
انسان و کاربرد باورها و اعتقادات وی در مدیریت
فصل دوم
اعتقاد و باور به خدا ( خداباوری)
فصل سوم
آخرت گرایی
فصل چهارم
بخش اول
سیره و اخلاق رسول اکرم(ص)
بخش دوم
ویژگی امامت و امام علی(ع)
بخش سوم
حکومت عدل امام زمان(عج)
فصل پنجم
آیین حکومت داری، حکومت و مدیریت
فصل ششم
ضرورت ها و ارزش ها
فصل هفتم
بخش اول
اخلاق اجتماعی و سیاسی مدیر
فصل هشتم
بخش اول
ارتباطات و روش های آن
بخش دوم
هدایت و رهبری
بخش سوم
منشور اخلاقی مدیریت اسلامی
فصل نهم
بخش اول
عدالت
فصل دهم
نظارت و کنترل
فصل یازدهم
هدف گذاری و ذکر و یادآوری خداوند