انسان شناسی به عنوان یکی از دانش های بشری بسیار مؤثر و مهم، در زمینه معارف بشری و اعتقادات دینی تأثیر گذاری فراوان دارد. تحلیل مفهومی انسان شناسی با توجه به تاریخچه، تعریف، ضرورت، و انواع آن انجام می‌شود. باید توجه داشت که انسان شناسی به انواع مختلفی از جمله فلسفی، دینی، علمی، عرفانی، و اخلاقی تقسیم می شود. هر یک از این شاخه‌ها ممکن است با چالش هایی مواجه شود، اما انسان شناسی دینی به عنوان یکی از آنها بدون هیچ بحرانی در مسیر خود پیش می رود.
دانش انسان شناسی
انسان‌شناسی، در بطن آن به بررسی گونه انسان و ابعاد مختلف وجود او می‌پردازد. انسان‌شناسی می‌تواند از دیدگاه‌های متنوعی مورد بررسی قرار گیرد:
انسان شناسی تجربی: در این رویکرد، تمرکز بر روی مشاهدات و تجربیات واقعی انسان‌ها و جمعیت‌های مختلف است. این رویکرد بر اساس داده‌های علمی و تجربی تکیه دارد.
انسان شناسی عرفانی: در این شکل، تمرکز بر روی ابعاد عمیق و روحی انسان و مفاهیم غیرمادی میباشد. این رویکرد به عواطف، اعتقادات و ارتباطات انسان با معنویت توجه می‌کند.
انسان شناسی فلسفی: این شکل از انسان‌شناسی به مسائل فلسفی و اندیشه‌های عمیق درباره وجود انسان می‌پردازد. اینجا تمرکز بر مفاهیم فلسفی نظیر آزادی، هویت و اخلاق است.
انسان شناسی دینی: در این رویکرد، بررسی ارتباط انسان با اعتقادات و مفاهیم دینی و مذهبی به عنوان جزء اساسی انسان‌شناسی انجام می‌شود.
اقسام دیگر از انسان شناسی نیز با توجه به نگرش‌ها و رویکردهای مختلف وجود دارند و تمامی آنها به بررسی و درک بهتر انسان‌ها و ابعاد مختلف زندگی آنها می‌پردازند.
انسان شناسی خُرد (جزءنگر): به بررسی بُعدی خاص از انسان یا گروهی ویژه از انسان‌ها می‌پردازد.
انسان شناسی کلان (کل‌نگر): ابعاد مختلف و مشترک میان انسان‌ها را می‌کاود.
Anthropology به اموري چون زبان، شخصيت، خويشاوندي، هنر، بيماري، اقتصاد، ساختمان بدن و رنگ پوست انسان ميپردازد.
هيچ وقت در عرصه تاريخ … انسان آنقدر براى خود مسئله نبوده كه امروز هست … علوم تخصصى كه پيوسته تعدادشان رو به افزايش است و با مسائل انسان سر و كار دارند، بيشتر پنهانگر ذات انسان در پرده حجاباند تا روشنگر آن. (ماکس شلر)
مباحث کلان انسان شناسی، همچون وجود روح و جاودانگی آن، و مختار بودن آدمی، به پرسش‌هایی بنیادی‌تر درباره انسان پاسخ می‌گویند.
نتایج مباحث کلان انسان شناسی
معنایابی زندگی
تشخیص نظام های اجتماعی معقول
تبیین برخی از مبانی علوم انسانی
ارتباط با اصول و فروع دین
هویت واقعی انسان
ساحت‌های دوگانه
وجود جسم امری بدیهی است.
برای اثبات دو ساحتی بودن انسان، باید به اثبات روح مجرد پرداخت.
انواع دلایل برای اثبات روح مجرد
دلایل عقلی مستقیم و غیر مستقیم (از راه اثبات غیر مادی بودن برخی پدیده‌های نفسانی، مانند اراده و ادراک)
شواهد تجربی فراوان که به حد تواتر نقل شده است
آیات متعدد قرآن کريم
برهان تقسیم ناپذیری
بدن جسمانی انسان تقسیم‌پذیر است، اما «من» تقسیم‌ناپذیر است.
آنچه تقسیم‌پذیر است، غیر از آن چیزی است که تقسیم‌ناپذیر است.
پس، در انسان، ساحتی بجز بدن جسمانی وجود دارد.
برهان هوای آزاد
با فرض حالتی که از بدن خود آگاهی نداشته باشیم نیز خود را می‌یابیم.
آنچه می‌یابیم غیر از آن چیزی است که نمی‌یابیم.
پس، در ما ساحتی غیر از بدن نیز وجود دارد.
برهان عدم ظرفیت بدن برای درک امور عظیم
ما صحنه‌هاي گسترده را با همان بزرگي و گستردگي‌اش درك مي‌كنيم.
مغز يا ديگر اجزاي مادي انسان ظرفيت درك اين امور را ندارند.
پس، بايد ساحتی دیگر، غير از بدن و اجزای آن در انسان وجود داشته باشد كه منشأ درك اين صحنه‌هاي گسترده باشد.
شواهد تجربی ـ نقلی وجود روح
Autoscopy (مشاهدة جسم خود)
Telepathy (دورآگاهی)
Mind Reading (اندیشه‌خوانی)
احضار ارواح مردگان و ارتباط با آنان
خارج ساختن اختياري روح از بدن
کرامت‌های اولیای الهی
رؤياهاي صادق
شواهد قرآنی وجود روح
آیاتی که در آنها از تعبیر «توفّی» به معنای دریافت کامل برای توصیف مرگ استفاده شده است
… حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَ هُمْ لَا يُفَرِّطُونَ؛ (انعام (6)، 61) تا هنگامی که مرگ یکی از شما فرا رسد، فرستادگان ما او را کاملاً دریافت می‌کنند و هیچ کوتاهی نمی‌کنند.
قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلىٰ رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ؛ (سجده (32)، 11) بگو فرشته مرگ که بر شما گماشته شده شما را به طور کامل دریافت می‌کند، آنگاه به سوی پروردگارتان باز گردانده می‌شوید.
اللهُ يَتَوَفَّى الْأنْفُسَ حِينَ مَوْتِهَا …؛ (زمر (39)، 42) خداوند جان‌ها را زمان مرگ‌شان کاملاً باز می‌ستاند.
آیه‌ای که در آن، نفس مطمئنه هنگام مرگ مخاطب قرار داده شده است
يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِي إِلىٰ رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً؛ (فجر (89)، 27 ـ 28) اي کسی كه به مرتبه نفساني اطمينان رسیده‌ای، به‌سوي خدايت بازگرد.
آیه‌ای که در آن، ملائکه هنگام مرگ ستمگران به آنها می‌گویند خود را خارج سازید
وَ لَوْ تَرىٰ إِذِ الظّالِمُونَ فِي غَمَراتِ الْمَوْتِ وَ الْمَلائِكَةُ باسِطُوا أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما كُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَ كُنْتُمْ عَنْ آياتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ؛ (انعام (6)، 93) و اگر ستمگران را در سكرات مرگ ببيني كه فرشتگان دستها را گشودهاند و به آنان مي‌گويند: خودتان را خارج کنید (جان بكنيد)! عذاب خواركنندهاي خواهيد داشت به خاطر آنچه نادرست درباره خدا ميگفتيد و نسبت به آيات او تكبر ميورزيديد.
آیاتی که بر زندگی برزخی، رستاخیز و ویژگی‌های بهشت و دوزخ دلالت دارند
فهرست مطالب
دانش انسان شناسی
هویت واقعی انسان
ساحت‌های دوگانه
برهان تقسیم‌ناپذیری
برهان هوای آزاد
برهان عدم ظرفیت بدن برای درک امور عظیم
شواهد تجربی ـ نقلی وجود روح
شواهد قرآنی وجود روح
هویت واقعی و سرشت انسان
اختیار و آزادی انسان