معماری مساجد یکی از زیباترین و معنوی‌ترین عناصر معماری است که به عنوان نمایان‌ترین نماد مذهبی در جوامع اسلامی شناخته می‌شود. مساجد به عنوان مکان‌های عبادت و ارتباط مستقیم با خداوند برای مسلمانان بسیار مهم هستند. از طراحی زیبا و همچنین ابعاد مذهبی و اجتماعی آنها، می‌توان گفت که معماری مساجد از جنبه‌های گوناگون بسیار جالب و مهمی دارد.

مقدمه

دین اسلام در همان سده‌های نخست با سرعتی بی‌سابقه از عربستان به سراسر خاورمیانه، دره سند و سراسر شمال آفریقا تا اقیانوس اطلس گسترش یافت. ماهیت اسلام میلیون‌ها انسان را به حرکت در آورد و ملیت‌های گوناگونی را تحت حاکمیت اسلام به وحدت و یکپارچگی رساند. با مبادله علوم، فنون، و هنرهای کهن این اقوام با یکدیگر، و آمیختن آن با روح اسلام، دورانی نوین از رونق و شکوه پدیدار شد که فرهنگ و تمدن اسلامی نام گرفت. بعد از آن، معماری اسلامی در طی هزاران سال تجربه تداوم و بهره‌گیری درست از توانمندی‌ها و خلاقیت‌های بالای خود به خلق آثار معماری ارزشمند و با شکوهی توفیق یافته و شاهکار‌های بسیاری را بر جای گذاشت.

ویژگی‌های معماری مساجد

1. قبله

یکی از ویژگی‌های مهم در معماری مساجد، قبله است. قبله به سمت کعبه در مکه اشاره دارد و مسلمانان هنگام نماز باید به سمت قبله توجه کنند. این ویژگی نمادی از اتحاد و وحدت جهان اسلام است.

2. مناره‌ها

مناره‌ها یکی دیگر از ویژگی‌های ممتاز معماری مساجد هستند. این برج‌ها عمدتاً برای اعلان وقت نماز و همچنین به عنوان نمادهای زیبایی در مساجد استفاده می‌شوند.

3. گنبد

گنبد یکی از عناصر معماری مساجد است که بیشتر مساجد بزرگ دارند. این سقف‌های گنبدی نمایان‌ترین بخش‌های مساجد هستند و اغلب با طراحی‌های زیبا و نقوش هنری تزئین شده‌اند.

معماری در کشور اسپانیا

معماری مساجد اسپانیا در دوران اسلامی، نمایشی از بهره‌گیری نقشه‌ی مساجد عربی در سوریه است. یعنی حیاطی کم عمق و شبستانی عمیق با ستونهای متعدد در جهات گوناگون و سقفهای شیبدار که سه سمت حیاط رادورمیزند.

ویژگی‌ های معماری اسلامی اسپانیا

از دیگر ویژگی‌های معماری اسلامی اسپانیا، وجود قوس‌های دالبری “شبدری” و استفاده از عناصر تزیینی گوناگون به میزان بسیار زیاد است. مقرنس‌های آویخته و گچ‌بری‌های پرکار در بیشتر بناهای این دوره به چشم می‌خورد. از بناهای مهم اسپانیای اسلامی می‌توان به “مسجد قرطبه” (کوردوا) و “کاخ الحمرا” اشاره کرد.

شهری با تاریخ بزرگ

شهر قرطبه، یکی از شهرهای معروف اندلس (اسپانیا) و پایتخت حکومت امویان در اندلس بود. از این شهر همواره به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تمدن و فرهنگ اسلامی یاد می‌شود. مسلمانان در این شهر مساجدهای بزرگی را بنا کردند که مهم‌ترین آن مسجد قرطبه در همین شهر بود.

این شهر همچنین یکی از مراکز صنایع چرم‌سازی، کاغذسازی، روغن‌کشی، و مواد شیمیایی بوده‌است.

مسجد جامع قرطبه

مسجد جامع قرطبه، معروف به مسجد قرطبه در شهر کوردوا در اسپانیا، در سال 170 هـ.ق (78 میلادی) توسط “عبدالرحمن اول” ساخته شد و پس از تصرف مجدد شهر کوردوا به وسیله‌ی اسپانیایی‌ها در سال 634 هـ.ق به صورت کلیسا مورد استفاده قرار گرفت.

نقشه‌ساختمانی آن، نوعی ساده‌شده از “مسجد متوکل” بود و دارای حیاط‌های ساختمانی رو به قبله می‌باشد.

زیبایی و تاریخ

مسجد کوردوبا یکی از بزرگترین آثار باستان‌شناسی در اندلس به شمار می‌رود. این مسجد با صدها ستون بلند دارای آرک و نقش و نگار حنایی رنگ، معماری اسلامی را در ابهام نگذاشته و به عنوان محلی برای نیايش و اجتماعات مسلمانان ساخته شده است.

ساخت این مسجد که بیش از ۲۴ هزار متر مربع مساحت دارد، به دستور “عبدالرحمان اول” نخستین خلیفه مسلمانان در کوردوبا (قرطبه) در سال 758 میلادی آغاز شد و پس از 229 سال، در سال 987 میلادی در دوران خلافت “المنصور” به پایان رسید.

این مسجد که در شمار یکی از شاهکارهای معماری جهان به شمار می‌رود و یونسکو آن را به عنوان میراث فرهنگی بشریت معرفی کرده است، پس از سقوط سلسله اسلامی در سال 1492 میلادی توسط پادشاهان کاتولیک اسپانیا به کلیسا تبدیل شد.

مسیحیان اسپانیا می‌گویند مسجد کوردوبا روی یک کلیسای کوچک قدیمی به نام “سان ویسنته” بنا شده است. به همین دلیل، پس از سرنگونی حکومت اسلامی، مسجد کوردوبا دچار تغییراتی شد و به عبادتگاه مسیحیان تبدیل شده است.

مسیحیان اگرچه بر بلندای مناره‌های مسجد، ناقوس کلیسا را نصب کردند و در صحن آن نیز تغییراتی ایجاد کرده‌اند، اما عظمت مسجد و معماری بی‌نظیر آن به گونه‌ای است که با وجود قرن‌ها، همچنان این بنا، خصلت مسجد بودن خود را حفظ کرده و حتی در میان خود مردم کوردوبا و اسپانیا به “مسجد کوردوبا” معروف است.

مسلمانان اسپانیا که سال‌هاست خواهان استفاده از این مسجد هستند، چهار سال پیش در جریان برگزاری کنفرانس بین‌المللی زن مسلمان تصمیم گرفتند در محراب مسجد کوردوبا – که همچنان باقی است -، نماز بخوانند اما ماموران امنیتی و رهبران کلیسا با این اقدام آنان مخالفت کردند و کار به درگیری میان دو طرف کشید.

مسجد قیروان در تونس

در تونس به مسجد قیروان رسیدیم و از دو مسجد قدیمی دیدن کردیم. یکی ساده و عرفانی و زیبا بود و دیگری با معماری و کنده کاری و ظریف کاری و کاشی کاری بی‌نظیر و قدیمی.

تنوع در معماری مساجد

معماری مساجد در جهان اسلام دارای تنوع زیادی است. از مساجد ساده و عرفانی گرفته تا مساجد با معماری پیچیده و زیبا. مسجد قیروان در تونس نمونه‌ای از زیبایی و کنده کاری در معماری مسجد است. با مشاهده این مسجد، می‌توان به تاریخ و تنوع معماری اسلامی پی برد.

زیبایی‌های معماری

ضریح مسجد جامع از طلا نبود بلکه از چوب بود؛ چوبی که با سبز تیره رنگ زده شده بود. این نمونه نشان‌دهنده دقت و زیبایی در کاشی‌کاری و معماری اسلامی است.

مسجد تونس: افتخاری برای معماری جهان اسلام

تونس، همچون ایران، تاریخی طولانی و پر از تحولات دارد. این کشور همچنین مسجد‌های زیبا و تاریخی دارد که نمایانگر زیبایی معماری اسلامی هستند. مسجد تونس نیز یکی از این نمونه‌ هاست.