در این پاورپوینت به معرفی ابن فارس، شخصیت بزرگی در علم نحو و لغت عربی، پرداخته و به برخی از اهداف و ویژگی‌های اصلی کتاب مقاییس اللغه او اشاره می‌کنیم. این کتاب معیارهای اصولی در زبان عربی را بررسی و تبیین کرده است که از آنها فروعی منشعب می‌شود.
ابن فارس (احمد بن زکریا بن فارس)
ابن فارس، ابوحسین احمد بن زکریا بن فارس بن حبیب، یک شخصیت برجسته در حوزه ادب عربی و نحو شناخته می‌شود. او در قرن 4قمری زندگی کرده و از نحویان، لغویان، شاعران و ادیبان مشهور این دوران به شمار می‌رفت. به نظر می‌رسد که ابن فارس در یکی از روستاهای قزوین متولد شده و سپس به شهر همدان مهاجرت کرده و در نهایت به ری رفته است. وی از آثار مهم ادبی و نحوی خود می‌توان به “مجمل اللغه”، “الصاحبی فی فقه اللغه و سنن العرب و کلامها”، “الثلاثه”، “أوجز السیر لخیر البشر” و “النیروز” اشاره کرد.
نام گذاری کتاب مقاییس
کتاب مقاییس به معنای مقیاس ها به نوشته ابن فارس در زبان عربی نام‌گذاری شده است. مقیاس به معنای مقدار، اندازه، و آنچه که با آن می‌توان اندازه‌گیری کرد تعریف می‌شود. ابن فارس در این کتاب به تعریف مفهوم مقیاس در زبان عربی می‌پردازد و معتقد است که زبان عربی دارای مقیاس‌های صحیح و اصولی است که از آنها فروعی منشعب می‌شود. هدف اصلی او در این اثر معرفی معانای مشترک و اصلی در همه صیغه‌های یک ریشه است.
ابن فارس در این کتاب از منابع مختلف نحوی و لغوی بهره برده و به دقت به اصول و ریشه معانی کلمات پرداخته است. وی به ترتیب الفبایی مفردات را سازماندهی کرده و توجه به نحت و واژه‌سازی نیز از ویژگی‌های این کتاب است.
انگیزه و هدف تالیف
انگیزه و هدف ابن فارس در تألیف این اثر واضح و معنی‌دار است. وی معتقد بود که زبان عربی دارای مقیاس‌های صحیح و اصولی است که از آنها فروعی اشتقاق می‌یابد. این اصول و معیارها تاکنون به طور کامل مورد بررسی و بیان قرار نگرفته‌اند. ابن فارس با تألیف “مقاییس” به هدف اصلی خود پی‌برد و می‌خواست معانای مشترک و اصلی در همه صیغه‌های یک ریشه را معرفی کند. او در این کتاب برای هر ماده، اصول معنایی آن را به دقت تبیین کرده و مشتقات مختلف آن ماده را به این اصول بازگردانده تا معنا و مفهوم کلمات در زبان عربی به شکل ساده و دقیق توضیح داده شود. این کتاب تلاش ابن فارس برای ارتقاء دقت و وضوح در درک و استفاده از زبان عربی را نمایان می‌سازد.
منابع کتاب
منابع کتاب “مقاییس” از کتب لغوی دیگر الهام گرفته‌اند و ابن فارس در تألیف این اثر از این منابع بهره برده است. منابع معجم مقاییس اللغه شامل آثاری از افرادی چون خلیل بن احمد، ابن سکیت، ابوعبید قاسم بن سلام و ابوعبید قاسم بن سلام، و ابن دُرید است. این منابع به او در بررسی و تحقیق مفردات و معانی کلمات کمک کرده‌اند تا به دقت و صحیحی اصول و ریشه معانی را تبیین نماید. در نتیجه، کتاب “مقاییس” به عنوان یک کتاب مرجع و منبع ارزشمند در زمینه نحو و لغت عربی به شمار می‌رود که تألیف ابن فارس نه تنها به بیان اصول معنایی کلمات، بلکه همچنین به بهبود درک و استفاده از زبان عربی کمک می‌کند.
ویژگی های کتاب مقاییس
ویژگی های کتاب “مقاییس” نشان دهنده توجه دقیق ابن فارس به تحلیل و تبیین مفهوم و معنا در زبان عربی هستند. ابن فارس در این کتاب به توضیح اصول و ریشه معانی کلمات می‌پردازد، که این اصول به درک دقیق‌تر و صحیح‌تر از مفهوم‌ها کمک می‌کنند. همچنین، کتاب بر پایه ترتیب الفبایی و آسان یابی کلمات ساخته شده است تا مطالب به شکل منظم و آسان قابل جستجو و استفاده باشند. از دیگر ویژگی‌های کتاب، توجه به نحت و واژه‌سازی است که در آن به تبیین و توضیح واژه‌های معنایی و مشتقات آنها اختصاص یافته است. این ویژگی‌ها باعث می‌شوند کتاب “مقاییس” یک منبع ارزشمند برای درک و بهره‌برداری بهتر از زبان عربی و افزایش دقت در تفسیر و تبیین معانی کلمات گردد.
توجه به اصول و ریشه معانی
این کتاب دارای ویژگی های مهمی است که به تحلیل دقیق و تبیین مفهوم کلمات در زبان عربی کمک می‌کند. نخستین ویژگی از توجه به اصول و ریشه معانی در زبان عربی است. ابن فارس در این کتاب به توضیح اصول و ریشه معانی کلمات می‌پردازد، که این اصول به درک دقیق‌تر و صحیح‌تر از مفهوم‌ها کمک می‌کنند. روش ابن درید در کتاب اشتقاق نیز معنای اصلی کلمه را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد.
وی از ساختارهای معنایی اصلی کلمه بهره می‌برد و مفردات را تحت عنوان یک یا دو اصل و گاه بیش از دو اصل بررسی می‌کند. این کتاب به دسته‌بندی کلمات در سه دسته مستقل از قبیل ثنایی مضاعف، ثلاثی و مواد بیش از سه حرف نیز می‌پردازد. این ویژگی‌ها به محققان و دانش‌آموزان زبان عربی کمک می‌کنند تا در تفسیر و تبیین مفاهیم کلمات دقت بیشتری داشته باشند و از زبان عربی بهره‌وری بهتری داشته باشند.
ترتیب الفبایی و آسان یاب کتاب
این کتاب ویژگی ترتیب الفبایی و آسان‌یابی را در تحلیل کلمات عربی دارد. ابن فارس تصمیم گرفته کلمات را بر اساس ترتیب حروف الفبا مرتب کند تا به مطالعه و تفسیر آسان‌تری دست یابیم. او مواد واژه‌ها را بر اساس حروف اصلی کلمات به 28 قسمت تقسیم کرده است، به این ترتیب هر کتاب به سه باب تقسیم شده است. این روش به محققان و دانش‌آموزان کمک می‌کند تا کلمات را به ترتیب الفبایی پیدا کرده و به راحتی به اطلاعات مورد نیاز دسترسی یابند. به طور مثال، برای حروف الفبایی معین مانند “ف”، ابتدا کلمه “فقم” آمده و سپس به ترتیب به کلمات دیگری که با حرف “ف” شروع می‌شوند پیش می‌رود. این رویکرد به مطالعه و تحلیل کلمات در زبان عربی ترتیب داده و فرآیند یادگیری و تفسیر زبان عربی را ساده‌تر می‌کند.
توجه به نحت و واژه سازی
ابن فارس در کتاب خود توجه ویژه‌ای به نحت و واژه‌سازی کرده است، به خصوص در مورد کلماتی که بیش از سه حرف دارند، به عنوان رباعی و خماسی شناخته می‌شوند. وی با معتقد است که این کلمات در زبان عربی اصالت ندارند و به دلیل وجود تنوع و پیچیدگی معانی واژه‌ها، نیاز به تفسیر و تبیین دارند. به عبارت دیگر، برای درک بهتر معنی این کلمات، ابن فارس نحت یا واژه‌تراشی را به کار می‌برد تا تفسیر و تبیین معناهای این کلمات را ارائه دهد. این رویکرد به محققان و دانش‌آموزان در درک و تفسیر معانی پیچیده‌تر زبان عربی کمک می‌کند و مفهوم کلمات رباعی و خماسی را واضح‌تر می‌کند.
فهرست مطالب
ابن فارس
نام گذاری کتاب
انگیزه و هدف تالیف
منابع کتاب
ویژگی ها
نشر کتاب
نمونه کتاب
منابع
منابع
درآمدی بر دانش مفردات قرآن، سیدمحمود طیب حسینی
دانشنامه بزرگ اسلامی، جلد 4
پایگاه اینترنتی دانشنامه اسلامی (از مجموعه پایگاه های موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم السلام)
از قرن دوم هجری تاکنون لغت نامه (معجم) های زیادی به نگارش درآمده است.
العین
الجیم
تهذیب اللغه
الصحاح
لسان العرب
القاموس المحیط
تاج العروس