نظریه تمدن ها

چکیده مقاله
پس از فروپاشى شوروى که به اعتبارى هم شکست کمونیسم بود و هم شکست تئورى‏هاى غربى، دوران جنگ سرد به پایان رسید و از پى آن شرایط کاملاً متفاوتى پدید آمد. تحلیل‏هایى که از وضعیت جدید ارائه مى‏شد، همگى از این نقطه آغاز مى‏گردید که فروپاشى شوروى به معنى پیروزى غرب است.

از میان تحلیل‏هاى ارائه‏شده، دو نظریه توجه بیشترى را به خود معطوف کرد: یکى نظریه خوش‏بینانه فرانسیس فوکویاما بود که جهان آینده را نظامى تک‏قطبى و تحت سیطره لیبرال دموکراسى غرب مى‏دید و نظریه دوم به هانتینگتون تعلق داشت که معتقد بود دنیاى جدید به مرحله‏اى نایل آمده که در آن نه کشورها و سیاست‏پردازان، بلکه تمدن‏ها و فرهنگ‏سازان نقش‏آفرینان اصلى خواهند بود.

وى اذعان مى‏دارد که نظریه وى (برخورد تمدن‏ها) گرچه در مورد بسیارى از مسائل و وقایع مهم جهان پاسخ‏گو نیست، اما در مورد بسیارى از وقایع، نظیر جنگ‏هاى داخلى یوگسلاوى، ظهور بنیادگرایى مذهبى، نزاع‏هاى داخلى روسیه، تشدید درگیرى‏هاى تجارى آمریکا و ژاپن و… توانایى چشمگیرى از خود نشان داده است.

ویژگی تمدن ها چیست

اساس نظریه هانتینگتون بر این است که با پایان یافتن جنگ سرد، دوران نزاع ایدئولوژیک نیز خاتمه مى‏یابد و عصر جدیدى آغاز مى‏شود که مناقشه اصلى میان تمدن‏هاست. او بر اساس چند شاخصه فرهنگى، هفت تمدن اصلى و یک تمدن حاشیه‏اى را مشخص مى‏سازد: تمدن غربى، تمدن کنفوسیوسى، ژاپنى، اسلامى، هندى، اسلاو – ارتدوکس، آمریکاى لاتین و تمدن حاشیه‏اى آفریقایى.

وى معتقد است به‏تدریج از اهمیت مناسبات مبتنى بر کشور – ملت‏ها کاسته خواهد شد و مناسبات جدید حول این تمدن‏ها شکل خواهد گرفت و فرهنگ، مذهب و خودآگاهى تمدنى به عوامل تعیین‏کننده تبدیل خواهد شد و از این پس به جاى مرزهاى سیاسى سابق، خطوط گسل میان تمدن‏هاست که نقاط بحران‏خیز را پدید مى‏آورد. از این میان، به نظر هانتینگتون کانون‏هاى اصلى منازعات تمدنى، میان تمدن غرب از یک سو و دو تمدن کنفوسیوسى و اسلامى از سوى دیگر خواهد بود.