تخت جمشید یا پارسه، که در منطقه شمالی استان فارس واقع شده است، نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که در طی دوره‌های مختلف تاریخی به عنوان پایتخت مجلل امپراتوری هخامنشیان خدمت کرده است. در این شهر باستانی، مجموعه‌ای از کاخ‌ها به نام تخت جمشید واقع شده که در دوره سلطنتی داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول ساخته شد و به مدت حدود نیم قرن به عنوان مرکز مراسمات و جشن‌ها، به ویژه جشن نوروز، مورد استفاده قرار می‌گرفت.
تخت جمشید که به نام‌های دیگری مانند پارسه، هزارستون، چهل منار و پرسپولیس هم شناخته می‌شود، تاریخچه حافلی دارد. بنیان‌گذار اصلی این شهر باستانی داریوش بزرگ بود و در پی آن، پسرش خشایارشا و نوه‌اش اردشیر یکم نیز به توسعه آن افزودند. سنگ‌نبشته‌های حکاکی شده روی دیواره‌ها و ساختمان‌های تخت جمشید شاهکارهای هنری و تاریخی مهمی از دوران هخامنشیان را به نمایش می‌گذارند.
با ورود اسکندر مقدونی و اعراب در سال ۳۳۰ پیش از میلاد، تخت جمشید تحت حمله قرار گرفت و بسیاری از یادگارهای فرهنگی و تاریخی هخامنشیان تخریب شدند. با این حال، ویرانه‌های این منطقه هنوز هم در استان فارس باقی مانده و شاهدی بر تاریخ بزرگ ایران باستان ارائه می‌دهند. تخت جمشید از سال ۱۹۷۹ به عنوان یکی از آثار میراث جهانی یونسکو شناخته شده است.
نام تخت جمشید در زمان ایجاد آن به معنای “شهر پارسیان” بود. یونانیان آن را با نام “پرسپولیس” (که به یونانی به معنای “شهر پارسه” است) شناختند. در زبان فارسی معاصر، این ساختمان به نام‌های “تخت جمشید” یا “قصر شاهی جمشید پادشاه اسطوره‌ای ایران” شناخته می‌شود. در شاهنامه فردوسی آمده است:
جمشید پادشاهی عادل و زیبا بود که نوروز را جشن می‌گرفت و به مدت هفتصد سال بر ایران فرمانروایی کرد. تخت شاهی او به نام اورنگ یا تخت شاهی به اندازه‌ای بزرگ بود که دیوان او روی آن حکاکی شده بود و او بر آن جلوه می‌آفرید.
بعد از مرور قرن‌ها از حمله اسکندر مقدونی و اعراب و در زمانی که یادآوری پادشاهان هخامنشی فراموش شده بود، مردمی که از نزدیکی خرابه‌های پارسه عبور می‌کردند، تصاویر حکاکی شده تخت شاهی را مشاهده می‌کردند که از زیر آویزان بلند شده‌است. از آنجایی که نمی‌توانستند خط میخی کتیبه‌های حکاکی شده روی سنگ‌ها را تفسیر کنند، اعتقاد داشتند که این مکان همان “اورنگ جمشید” است که فردوسی در شاهنامه‌اش ذکر کرده‌است. به همین دلیل نام این منطقه را “تخت جمشید” گذاشتند. بعداً، با بازگشایی کتیبه‌های سنگی و ترجمه آنها توسط باستان‌شناسان، متوجه شدند که نام اصلی آن “پارسه” بوده است.
نام مشهور غربی این مکان، “پرسه پلیس”، از منشأ خارجی است. در زبان یونانی، “پرسه پلیس” به معنای “شهر پارسه” ترجمه می‌شود و در شعر یونانی باستان به آن “پرسه تولیس” نیز اشاره شده است، که به عنوان لقب آتنه، الهه خرد، صنعت و جنگ، به کار می‌رفت و نماد ویرانی شهرها بود. این لقب توسط شاعر یونانی آشیل در سده پنجم پیش از میلاد در مورد شهر پارسه به کار برده شد.
سازه و موقعیت مکانی تخت جمشید
تخت جمشید در مرکز استان فارس واقع شده است، در فاصله ۱۰ کیلومتری شمال مرودشت و تنها ۵۷ کیلومتری از شیراز فاصله دارد. این مجموعه با ارتفاعی حدود ۱۷۷۰ متر از سطح دریا واقع شده و به صورتی جالب در منطقه قرار دارد. طرف شرقی این مجموعه کاخ‌ها بر روی کوه رحمت قرار دارد، در حالی که سه طرف دیگر آن در داخل جلگه مرودشت قرار گرفته‌اند. تخت جمشید بر روی یک صفّه یا سکوی سنگی بنا شده که ارتفاع آن بین ۸ تا ۱۸ متر بالاتر از سطح جلگه مردوشت قرار دارد.
فهرست مطالب
سازه و موقعیت مکانی تخت جمشید
سنگ بنای نخستین
آرایش نقوش
مقیاس‌ها و اعداد در تخت جمشید
پژوهش‌های باستان‌شناسی
پلکان‌های کاخ آپادانا
کاخ‌ها و ساختمان‌ها
آرامگاه‌های شاهنشاهان