تأثیر دین بر معماری ایران
دین و اسطوره و تأثیر آن بر هنر
هنر و آثار هنری بازمانده از دوران باستانی زندگی بشر، نشان دهنده ی پیوند امر قدسی (دین) با تخیل یا تجربه ی هنری بشر است؛ به همین دلیل، دین، در مقام منبع الهام های معنوی برای خلاقیت و فرهنگ بشری، انسانیت (بندگی) و الوهیت (خداوندگاری) را از طریق آیین و اسطوره به هم می پیوندد و هنر، با دیداری کردن تجربه ها، قصه ها و آرزوها، ابعاد ناشناخته ی شخصیت انسان را به تصویرهایی قابل مشاهده ترجمه می کند و نقش قطعی را در تحول همه ی دین های جهانی ایفا می نماید؛ چرا که در اجرای آیین ها و روایت اسطوره ها، دین و هنر، چه در نظر و چه در عمل، با یکدیگر قرین می گردند.
به عبارت دیگر، هنر، در جستجوی زیبایی، همان هدف دین را- که رستگاری و اعتلای انسان هاست – در قالب الگوهای والای آرمانی یا مقدس، به انسان ها ارائه می نماید. هنگامی که اهداف موجه و موثق دینی، از طریق تصویر، بیان می گردند، هنر، به یک رسانه ی دینی تبدیل می شود و این صورت ارتباطی منحصر به فرد، باورها و رسوم و ارزش ها را تقویت می کند.
آنچه از این رهگذر، به دست آمده، این است که هنر، هر گاه در خدمت دین قرار گرفته و از آن تأثیر پذیرفته است، خود را جاودانه نموده و هر گاه رو در روی دین قرار گرفته، به ورطه ی روزمرگی و بیهودگی و زوال افتاده است، چنان که در دوران معاصر، شاهدیم که در کنار تعالی هنر دینی، به خدمت گرفتن هنر برای اهداف پست و بر خلاف رسالت ادیان، (از قبیل: استفاده از هنر برای بهره برداری های جنسی، ترویج پوچی، القای برتری نژادی و…) است.
اسطوره ها، شخصیت های برجسته و ماندگاری هستند که در بخش تاریک تاریخ ملت ها (یعنی پیش از شروع تاریخ نگاری و کتابت) زیسته اند و به دلیل نقل شفاهی و سینه به سینه، با اشیا و حوادث و سمبل ها و آرمان های ملت ها درآمیخته اند و به نمادهای هویتی برای آنها و فرهنگشان تبدیل شده اند، گرچه به تمامی حقیقتا ندارند و در وجودشان، حقیقت و رؤیا (آرمان)، به هم گره خورده است، مانند: سیمرغ (هما) و زال و رستم در فرهنگ ایرانی و گیلگمش در بین النهرین و حاتم طایی در حجاز و اطلس و آشیل در یونان.